Bugungi kunda marketing hamma joyda mavjud boʻlib qoldi, hech bir ishlab chiqarish yoki xizmat koʻrsatish sohasi reklamasiz ishlamaydi. Marketing tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi. Marketingning paydo bo'lishi va rivojlanishining asosiy bosqichlarini, uning rivojlanishi va hozirgi holatini ko'rib chiqing.
Marketing tushunchasi
Marketing tarixini ushbu tushunchaning ta'rifisiz ko'rib chiqish mumkin emas. So'zma-so'z tarjima qilinganda, bu atama bozor faoliyati, bozor bilan ishlash degan ma'noni anglatadi. Ammo bu so'zni qo'llash jarayonida u qo'shimcha ma'nolarga ega bo'ladi. Bugungi kunda marketing deganda tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish orqali odamlarning ehtiyojlarini qondirish faoliyati tushuniladi, bu iste'molchi va ishlab chiqaruvchi o'rtasidagi o'zaro manfaatli almashinuvni tashkil etishni boshqarish jarayonidir. Marketing bozor faoliyatining ajralmas qismi bo'lganligi sababli, uning paydo bo'lishi juda qadimgi davrlarga borib taqaladi.
Marketing tarixining dastlabki bosqichlari
Marketing faoliyatining birinchi boshlanishi odam shunchalik ko'p mahsulot ishlab chiqarishni o'rganganida paydo bo'lgan.iste'mol qila olmadi. Ortiqcha tovarlar qandaydir tarzda sotilishi kerak edi, shundan keyin marketingning birinchi belgilari paydo bo'ladi. Bu Qadimgi Misr davrida sodir bo'lgan, loydan yasalgan lavhalarda reklama xabarlarining misollari mavjud. Qadimgi Yunoniston va Qadimgi Rimda savdogarlar iste'mol talabiga e'tibor berishni boshlaydilar, reklama va jamoatchilik bilan aloqalar paydo bo'ladi. Sanoat ishlab chiqarishining paydo bo'lishi bilan mahsulotlarni sotish usullari murakkablashadi. Yaponiyada marketing tarixida birinchi marta 17-asrda tovarlarga bo'lgan talabga qat'iy muvofiq ishlaydigan umumiy do'kon paydo bo'ldi. U tovarlarga kafolatlar berdi, merchandisingning boshlanishidan foydalandi. Biroq, bularning barchasi individual sotuvchilarning yagona yutuqlari edi, bu usullardan foydalanishning mazmunli tizimi yo'q edi, hamma narsa sezgi darajasida qo'llanilgan.
Rossiya tajribasi
Rossiyada ham marketing tarixi bor. 18-asrdayoq mahalliy savdogarlar doimiy, sodiq mijozlar pulini shakllantirish zarurligini tushunishgan. Va ular o'z iste'molchilari bilan yaqin, ishonchli munosabatlar o'rnatdilar, faqat yuqori sifatli tovarlarni sotdilar, kafolatlar berdilar, tovarlarni "pompa" bilan, ya'ni kichik vaznda sotishdi, xarid uchun kichik esdalik sovg'alari berishdi va mahsulotlarni degustatsiya qilishdi. Rossiyada bu davrdagi reklama tarixi ham qiziq: savdogarlar asl ko'rinishda xaridorlarni do'konga taklif qiladigan tabelalar va vitrinalarni loyihalash san'atida raqobatlashdilar.
Marketingning paydo boʻlishi
19-asrda paydo boʻlishining dastlabki shartlaritizimli marketing. Uning paydo bo'lishining sabablari bozorni tovarlar bilan to'ldirish, savdo va sanoat kapitalining kontsentratsiyasi, in-line, ommaviy ishlab chiqarishning rivojlanishi, uyushmagan raqobat, bozorlarni davlat tomonidan tartibga solish, monopoliyalar edi. Bularning barchasi marketing tarixining boshlanishi bo'lgan tanqidiy vaziyatga olib keldi. Nazariychilar hozirgi vaziyatni tushunishga, undan chiqish uchun o'z imkoniyatlarini taklif qilishga kirishmoqda. 1901 yilda AQSh universitetlarida birinchi marta "marketing" intizomi joriy etildi. 1908 yilda marketing muammolari bilan shug'ullanadigan birinchi tadqiqot laboratoriyasi ochildi. Nazariychilar marketing kontseptsiyalarini shakllantiradilar, keyinchalik bu hodisaning rivojlanishiga qo'shiladi.
Ishlab chiqarish kontseptsiyasi
Marketing tarixidagi birinchi tushuncha an'anaviy ravishda ishlab chiqarish deb ataladi. U 1860 yildan 1920 yilgacha rivojlanadi va bozorlarda hukmronlik qiladi. Uning asosiy pozitsiyasi unumdorlikni oshirish va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish uchun ishlab chiqarishni yaxshilash talabidir. Bozor har qanday miqdordagi tovarlarni maqbul narxlarda iste'mol qilishi mumkinligiga ishoniladi. Bu davrda bozorlar hali tovarlar bilan gavjum emas, odamlar ko‘proq xarid qilishni boshlashlari uchun qulay narxlarni belgilash kifoya. Ammo 1930-yillarning boshlariga kelib, odamlarning xarid qobiliyati cheksiz emasligi va faqat mahsulot ishlab chiqarishning o‘zi yetarli emasligi, uni qanday sotish haqida o‘ylash kerakligi ma’lum bo‘ldi.
Mahsulot tushunchasi
1920-yillarning boshlarida marketing tarixida quyidagi tushuncha paydo boʻldi. U hal qilish uchun mo'ljallangantovarlarni ortiqcha ishlab chiqarish muammosi va undan chiqish yo'li tovarlarni yaxshilashda ko'rinadi. Taxminlarga ko'ra, iste'molchilar eng yaxshi sifatli mahsulotni sotib oladilar, shuning uchun ishlab chiqaruvchilar o'z mahsulotlarini yaxshilashga, mahsulotning funksionalligini oshirishga barcha kuchlarini bag'ishlaydilar. Shu bilan birga, barcha yaxshilanishlar ishlab chiqaruvchining qarashlari bilan bog'liq, innovatsiyalarni joriy etishda iste'molchining manfaatlari hech qanday tarzda hisobga olinmaydi. Ishlab chiqaruvchilar o‘z kuchlarini “ideal mahsulot” yaratishga, yangi texnologiyalarni joriy etishga qaratmoqda. Biroq, bu yondashuv odamlarni cheksiz sotib olishga majbur qila olmasligi tezda ma'lum bo'ldi. Muayyan bosqichda bu yondashuv o'z samarasini berdi, lekin u o'z imkoniyatlarini tezda tugatdi.
Sotish kontseptsiyasi
1930-yillarning boshlarida rivojlangan mamlakatlar bozorlarini ortiqcha ishlab chiqarish toʻlqini bosib ketdi, shuning uchun marketing harakatlarini kuchaytirish gʻoyasi paydo boʻldi. Iste'molchi tovar haqida ko'p marta turli shakllarda aytib berishi, uni sotib olishga undashi kerak degan fikr bor. Shunday qilib, marketing aralashmasi tarixi boshlanadi.
Ishlab chiqaruvchilar endi bitta reklama vositasi yetarli emasligini va murakkab aloqa dasturlari kerakligini tushunishadi. Ushbu yondashuv iste'molchiga reklama ko'chkisi tushishiga olib keladi, zerikarli, tajovuzkor bo'lib, unga keraksiz mahsulotni taklif qiladi, bu esa uni sotib olishdan qaytaradi. Bu iste'molchining salbiy munosabatiga, xaridlarni takrorlashdan bosh tortishiga va natijada sotuvlar hajmining pasayishiga olib keladi.
Iste'molchi tushunchasi
YoiqMarketing rivojlanishining keyingi bosqichi iste'molchining ehtiyojlari va talablari bilan bog'liq bo'lgan yondashuvdir. Ushbu kontseptsiya an'anaviy marketing deb ham ataladi. Chunki u asosiy maqsadni e'lon qiladi - iste'molchining ehtiyojlarini qondirish, iste'molchi talabiga javob beradigan mahsulotni chiqarish orqali. Ishlab chiqaruvchi tovarlarni chiqarishni boshlashdan oldin, endi iste'molchi, uning qiziqishlari va ehtiyojlari bo'yicha tadqiqotlar olib boradi. Endi kompaniya nima ishlab chiqarishi mumkinligi va nimani ishlab chiqarmoqchiligi emas, balki iste'molchi nimani xohlashi va sotib olishi mumkin. Iste'molchi bilan uzoq muddatli munosabatlarni o'rnatish, iste'molchilarning sodiqligini shakllantirish zarurati e'tirof etiladi. Ishlab chiqaruvchining maqsadi endi mijozlar ehtiyojini qondirishdir.
Ijtimoiy-axloqiy marketing
1980-yillarda anʼanaviy marketing tushunchasi jamiyat talablari bilan bogʻlana boshladi. Endi mahsulot nafaqat shaxsning ehtiyojlarini qondirishi, balki axloqiy va ekologik standartlarga ham mos kelishi kerak. Ushbu kontseptsiyada marketing kompleksi asosiy reklama vositasiga aylanadi. Ishlab chiqaruvchi endi nafaqat iste'molchini o'rganishga, balki resurslarni tejash va atrof-muhitni muhofaza qilish shartlarini ham hisobga olishga majburdir. Zamonaviy iste'molchi o'z ehtiyojlarini to'liq qondiradigan, shuningdek, barcha xavfsizlik talablariga javob beradigan va butun jamiyat farovonligiga hissa qo'shadigan mahsulotni sotib oladi.
Oʻzaro marketing
1980-yillarda yangi kontseptsiya paydo bo'ldiiste'molchi bilan munosabatlarni o'rnatish. Uning tashqi ko'rinishi birinchi o'ringa mahsulot emas, balki xizmat ko'rsatish bilan bog'liq. Shuningdek, ushbu kontseptsiyaning paydo bo'lishining zaruriy sharti xizmatlar bozorining global kengayishi edi. Ishlab chiqaruvchi endi mijozlarga xizmat ko'rsatish dasturini yaratishi kerak, xizmat raqobatchilarga qarshi kurashda vositaga aylanadi. Mahsulotlar allaqachon o'zining eng yuqori sifatiga erishgan, ularni ko'p yaxshilash qiyin, shuning uchun e'tibor iste'molchi bilan muloqotga qaratiladi, brendning ahamiyati oshadi. Ushbu kontseptsiyaning tarqalishiga Internet-marketingning paydo bo'lishi yordam beradi. Marketing tarixi va rivojlanishi yangi bosqichga ko'tarilmoqda, chunki iste'molchi bilan aloqalar endi yaqinroq, interaktiv va samaraliroq bo'lib bormoqda. Savdoga Internetning kirib borishi bilan iste'molchi bilan aloqa qilish uchun yangi platformalar paydo bo'ladi, bozorlarning mintaqaviy chegaralari o'chiriladi, bularning barchasi marketing kommunikatsiyalarining yaxshilanishiga olib keladi.
Marketing rivojlanishining hozirgi bosqichi
Oʻzaro taʼsirli marketing bugungi kunda butun dunyo boʻylab hukmron tushunchadir. Ammo marketingning hozirgi holatining o'ziga xos xususiyati shundaki, bir vaqtning o'zida bir nechta progressiv tushunchalar birga mavjud. Bugungi kunda ishlab chiqaruvchilar nafaqat interaktiv marketing, balki integratsiyalashgan, strategik, innovatsion, modellashtirish marketingidan ham foydalanishmoqda.
